Waloryzacja świadczeń pośmiertnych została unormowana w artykule . 358[1] § 3 kodeksu cywilnego. Istotą wyżej wymienionego przepisu jest zabezpieczenie interesu stron tak aby: „W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania,[…]” sąd mógł po „[…]rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.”.
Przywołany przepis więc określa warunki, których spełnienie pozwala na dochodzenie prawa do waloryzacji świadczenia pośmiertnego.
W praktyce uzasadnione jest zastosowanie sądowej waloryzacji świadczenia pieniężnego gdy nastąpiła zmiana wartość nabywczej pieniądza pomiędzy okresem dokonywanych wpłat lub wpłaty przez wierzyciela a okresem w którym to świadczenie stało się wymagalne na rzecz wierzyciela.
Równocześnie orzeczenia sądów wskazują, że reguła zawarta w art. 358[1] § 3 k.c. powinna być stosowana w pierwszej kolejność przed zasadą zwrotu przez zobowiązanego nominalnej sumy (tj. sumy świadczenia w chwili zawarcia umowy).
Określenie miernika waloryzacji oraz ostatecznej jego wysokości, dokonywanie jest przez sąd na podstawie kryterium interesów stron oraz zasad współżycia społecznego. Przyjęcie takiego stanowiska ma w konsekwencji zmierzać do stanu, aby w wyniku waloryzacji świadczenia, doszło do przywrócenia jego możliwie zbliżonej pierwotnej wartości, zniekształconego przez obiektywnie niemożliwe do przewidzenia, spadek siły nabywczej pieniądza, w okresie pomiędzy powstaniem zobowiązania, a czasem, w którym świadczenie stało wymagalne.
Warto również nadmienić, że kolejny „Artykuł 358[1] § 2 stwarza stronom możliwość zamieszczania w zawieranych umowach tzw. klauzul waloryzacyjnych, mających na celu zabezpieczenie ich przed zmianą (w praktyce spadkiem) wartości pieniądza. Strony korzystające z tej możliwości zapobiegają potrzebie prowadzenia ewentualnego procesu o waloryzację świadczenia (art. 358[1] § 3)[…]”[1].
[1] T. Wiśniewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II, red. J. Gudowski, Warszawa 2018, art. 358(1).